‘Ik antwoord helemaal niet want voor een mens zonder onderkomen, zonder kleren en uitgehongerd heeft de christelijke en religieuze naastenliefde het recht zich te verheffen boven alle andere afwegingen en te helpen. En ik ben er zeker van dat op de dag dat u zich in dezelfde situatie zult bevinden, u blij zult zijn een priester te ontmoeten die bereid is u te helpen’.

Anselmus Musters in zijn verhoor door de SS op 3 mei 1944.

 

Anselmus Musters, oorlogsheld.

Een ongehoord heldenverhaal dat bijna vergeten was.

Als jonge priester, nog geen 30, kwam Anselmus in contact met de ‘Rome Escape Line’, de ondergrondse verzetsbeweging in Rome tijdens de tweede wereldoorlog die meer dan 6000 mensen wist te redden uit de handen van de nazi’s. De organisatie werd geleid werd door Hugh O’Flaherty, een Ierse monseigneur, verbonden aan het Vaticaan.

Vlak voor de bevrijding van de stad Rome werd Anselmus met militair geweld opgepakt en gevangengezet door de Duitsers. Wat volgde waren gewelddadige verhoren, mishandelingen en martelingen die hem lichamelijk braken. Mentaal bleef hij sterk. Hij zweeg over zijn verzetswerk, hiermee ongetwijfeld veel levens reddend.

Wat Anselmus in die periode heeft gedaan en wat hem is overkomen is pas sinds 2015 in volle omvang doorgedrongen. Toen verscheen nl. het boek ‘De monsignori en de nazi’ van Arne Molfenter en Rüdiger Strempel, waarin het relaas van Anselmus wordt beschreven.

In Tijding 2016-2, de kroniek van de heemkundekring Het Zuidkwartier, heeft John van Dooren, documentairemaker over Ossendrecht (het dorpje waar Anselmus opgroeide), het verhaal van Anselmus beschreven onder de titel: ‘Antoon Musters, een nog onbekende Ossendrechtse held’. Hiermee wordt recht gedaan aan diens dappere rol bij het helpen onderduiken en ontvluchten van geallieerde krijgsgevangenen, joden en andere burgers en aan zijn standvastigheid in de barbaarse verhoren.

Anselmus was op de hoogte van de routes in Rome, de schuilplaatsen, de betrokken mensen, de organisatie en de leiding die opereerde vanuit het Vaticaan. Dat wisten de SS’ers en ze probeerden met alle middelen die informatie uit hem te krijgen. Dat is ze niet gelukt, net zoals het ze niet is gelukt om hem in een concentratiekamp om het leven te brengen.

 

De jonge jaren van Anselmus.

Ossendrecht. Louis Musters en Isabella Wierckx, hebben daar elkaar eind 19e eeuw ontmoet en zij woonden daar kort na de eeuwwisseling. Hun eerste kind, hun zoon Janus, werd er geboren.

Omdat daar beter werk was te vinden vertrokken zij naar Duitsland, naar Noordrijn-Westfalen. Daar werden Elisabeth en Anton geboren. Begin 1915 keerden ze terug naar Ossendrecht waar met de geboorte van hun jongste zoon Louis hun gezin compleet werd.

De jonge Anton was een bijzondere jongen, anders dan de andere kinderen uit het gezin Musters. Hij was ondernemend, eigengereid, hij was een durfal en probeerde van alles uit. Hij was bijzonder intelligent en had een fotografisch geheugen.

In 1927, na de lagere school, ging Anton in het voetspoor van zijn broer Janus naar het klein seminarie in Haastrecht bij Gouda. In 1934 ging hij naar Gent waar hij zijn intrede deed bij de Augustijner orde. Hij deed daar een gedeelte van zijn studies theologie en filosofie en vertrok vervolgens in 1937 naar Rome waar hij op 25 mei 1940  St. Ignatius Loyola tot priester werd gewijd en waarbij hij de priesternaam Anselmus koos. In 1942 promoveerde hij summa cum laude met zijn proefschrift ‘la souveraineté de la Vierge’.

 

Zijn verzetswerk, arrestatie en ontsnapping.

Het volledige verhaal over zijn verzetswerk is nog niet bekend; inzage in ‘Archivio Segreto Vaticano’ is nog niet mogelijk. Naar verwachting zal de openstelling van deze archieven over de tweede wereldoorlog nog enige jaren vergen.

Mede hierdoor is het (nog) niet duidelijk wat Anselmus precies heeft gedaan in Rome naast zijn werk voor het verzet. Dat is niet vreemd, want hoewel het verzetswerk van de Rome Escape Line werd geleid en gecoördineerd door een monseigneur die verbonden was aan het Vaticaan, is geprobeerd elk verband met die verzetsbeweging verborgen te houden; wellicht dat de neutraliteit van het Vaticaan op het spel stond.

Op enig moment kreeg O’Flaherty steun van een Engelse officier, Sam Derry, die als krijgsgevangene was weten te ontvluchten. Hij werd de strateeg. Anselmus behoorde tot de kern van de beweging; hij had dan ook van Sam Derry een schuilnaam gekregen: Dutchpa.

In 1944 kreeg de Gestapo Anselmus in het oog. Hij was er begin maart door O’Flaherty voor gewaarschuwd. ‘Zonder de zaak tragisch te nemen, ging ik rustig met het werk door, bij alles wat voorzichtiger manoeuvrerend, er vooral voor zorgend dat ik geen namen noch adressen bij me droeg die belastend konden zijn’.

Op maandag 1 mei gebeurde het dat hij staande werd gehouden. Onder bedreiging van een pistool werd hij gedwongen mee te gaan en zijn papieren te tonen. Gebruik makend van de drukte op het plein van de Santa Maria Maggiore wist hij deze basiliek in te vluchten, wetend dat hij dan op Vaticaans grondgebied was waar de Duitsers niet mochten komen. Een kardinaal van het Vaticaan adviseerde hem daar te blijven. ‘…omdat niemand me daar iets kon doen. Maar nauwelijks een kwartier na zijn vertrek hoorde men stemmen op de trap en in een vloek en een zucht stond het kantoor van de garde vol met SS-agenten die tot op de tanden bewapend waren.’ De Duitsers arresteerden hem met grof geweld, sleurden hem in een auto en brachten hem naar de gevangenis van de Via Tasso waar het Gestapo hoofdkwartier was gevestigd.

Er zijn ongetwijfeld pogingen ondernomen om Anselmus vrij te krijgen uit de gevangenis. Voor Anselmus bleven deze vergeefs.

Het vermoeden bestaat dat deze doelbewuste en ondiplomatieke daad ingegeven werd door de gedachte bij de Duitsers dat ze Sam Derry te pakken hadden, de grote militaire man van de Rome Escape Line.

Het ging er gewelddadig aan toe maar Anselmus heeft deze verhoren en martelingen doorstaan en heeft geen informatie prijsgegeven over zijn werk. Voor dat laatste waren de leiders van de verzetsbeweging natuurlijk bang, er was waarschijnlijk paniek; hij kende de plekken, de routes en de mensen. De SS heeft het opgegeven. Ze hebben hem in een cel gegooid en op 3 juni 1944 op transport gesteld naar Duitsland waar hem het concentratiekamp wachtte.

Op transport naar Duitsland werden de gevangenen voor een nacht ondergebracht in een gebouw in Florence. Daar is hij door een klein raampje geklommen en via een balkon (en met hulp van een Italiaanse vrouw) ontsnapt. Vervolgens is hij via San Gimignano weer teruggekeerd naar Rome waar inmiddels de geallieerden de stad hadden bevrijd.

De mensen van de Rome Escape Line hadden niet meer op hem gerekend; er was al een uitvaartmis voor Anselmus opgedragen. Het weerzien zal ongetwijfeld bijzonder zijn geweest.

Hem is na de oorlog alle eer toegekend. Van de Italiaanse overheid ontving hij The Knight cross of The Crown Order of Italy en de Britse overheid benoemde hem tot Member of The most Excellent Order of The British Empire (MBE).

In 1957 ging hij pastoraal werk doen in Duitsland. Eerst onder studenten, later als pastoor in de kleine parochie Sönnern bij Dortmund waar hij op 22 augustus 1986 is overleden.

 

Over de bundel

Anselmus was een bijzonder mens, een gedreven prediker, een moralist, een zeer intelligente man die buiten begane paden dacht, een modernist. Een man van de wereld.

Hij was ook dichter. In zijn nalatenschap werden geschreven en getypte teksten gevonden: aantekeningen, preken, spreuken, aforismen, losse gedachten en gedichten. Die gedichten zijn geordend en in een bundel bijeengebracht.

Gedichten zijn diepe zielenroerselen en wellicht dat de lezer in deze dichtbundel kan vinden waar Anselmus zijn kracht vandaan haalde en hoe hij zijn traumatische ervaringen tot een positieve levenshouding heeft weten om te zetten

In de geschriften van Anselmus werd een opzet voor een dichtbundel ontdekt.

Hij had de titel JONGE BLOEI bedacht. Deze titel werd overgenomen voor de bundel van nu.

 

Bron en informatie vermelding:

• Archief Anselmus Musters
• Nationaal Archief in Den Haag
• Nationaal Archief in Londen
• Nationaal Archief in Washington
• Archivio Centrale dello Stato in Rome
• Yad Vashem, Jeruzalem
• NIOD Instituut voor Oorlogsdocumentatie in Amsterdam
• Britse Ambassade in Den Haag en Brussel
• Archief Bisdom Lugano (Zwitserland)
• Jonge Bloei, verzamelde gedichten Anselmus (Antoon) Musters O.E.S.A.
• De Tijding 2016-2, Kroniek van de heemkundekring Het Zuidkwartier
• Kloosters in Gent, Lugano, Florence, San Gimignano en Rome
• Boek Le Bureau van Dr. Johan Ickx. Gepubliceerd op 24 september 2020
• Historisch Informatiepunt, Roosendaal
• Mochten wij bronnen vergeten zijn te vermelden dan horen wij dat graag.